Participatie-spagaat: zorg voor de ander of broodroof?

Afgelopen woensdag 2 juli 2014 vond in de Weerd in Arnhem een tweede participatiedebat plaats. Zorgbelang was met de andere partners uit ‘in de Weerd’ medeorganisator van dit debat.  In het debat stond de rol van met name de vrijwilligers die participeren centraal: wat vinden zij van belang, wat hebben zij nodig om te kunnen participeren?

Veel voorbeelden van hoe in Arnhem mensen vanuit hun eigen kracht een vrijwillige bijdrage aan de samenleving leveren, kwamen onder de perfecte leiding van Angelique Krüger  aan bod. Zo waren er voorbeelden op het gebied van wijkbeheer (o.a. groen) of zorg en ondersteuning van anderen. De kern van de vraag van de vele vrijwilligers was eigenlijk simpel: Maak vrijwilligerswerk aantrekkelijk en laat het aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van mensen:
– Sluit aan bij de kwaliteiten van mensen zelf en ontwikkel die verder zodat mensen vooruit komen, bijvoorbeeld om op termijn weer een baan te kunnen vinden.
– Geef mensen de ruimte en ondersteun (bijvoorbeeld als gemeente of als instelling) met hulpmiddelen en een beetje geld.  Zo weigerde de gemeente schoppen ter beschikking te stellen (‘schept precedenten’) voor boomonderhoud. Uiteraard zegde de wethouder toe dit probleem snel op te lossen.
– Neem belemmeringen weg in regeltjes zoals het UWV of gemeenten die hanteren.  Zo weigert het UWV toestemming voor vrijwilligerswerk bij RTV Arnhem, want dat werk zou ook door een betaalde medewerker gedaan kunnen worden (als RTV Arnhem geld daarvoor zou hebben…. u begrijpt het al).

Al deze positieve ervaringen riepen bij een aantal aanwezigen ook vragen op: kan of moet al dit vrijwilligerswerk niet gedaan worden door betaalde krachten? Zo werden vrijwillige klussendiensten gezien als een bedreiging van kleine aannemers of klussenbedrijven en werden zorgende hulp van buren of vrijwilligers voor ouderen gezien als een bedreiging van betaalde thuiszorg. Als je er op deze manier naar kijkt, dan komen we met elkaar in een soort van ‘participatie-spagaat‘: wat de een met veel energie en goede wil doet voor de ander, berooft weer een ander van zijn brood. Maar is dit wel zo?

Mij verwondert deze vraag toch wel een beetje: mij heeft nog nooit iemand van broodroof beschuldigd als ik mijn eigen fiets repareer of bij mijn ouders een klusje opknap. Ik heb in mijn leven heel wat huizen van vrienden en familie geschilderd, inboedels verhuisd of het een en ander gerepareerd. Bouwmarkten hebben aan mij een goede klant. Mag ik dat nu niet meer doen omdat ik daarmee een vriend met een klussenbedrijf van zijn broodwinning beroof?
Ik geloof heilig in een samenleving waar mensen veel voor elkaar doen. Alles verplicht betaald laten doen kan gewoon weg niet werken zolang niet iedereen voldoende geld heeft om aan al zijn of haar levensbehoeften te voldoen. En nog los van het hebben van geld: zelfredzaamheid en zorg voor elkaar op velerlei terreinen, is toch ook de basis waarop een samenleving drijft.

Daarnaast heeft vrijwilligerswerk in een aantal gevallen een belangrijke extra component die bij professioneel werk vaak niet aanwezig is: een aantal vrijwilligers heeft een ervaringsdeskundigheid die effectiever kan zijn dan professionele kennis. Soms is het gewoonweg vanuit de kwaliteit van de zorg voor anderen noodzakelijk deze vrijwilliger ervaringsdeskundigheid te organiseren. In een aantal gevallen wordt het zelf steeds gebruikelijker deze ervaringsdeskundigen ook professioneel te gaan betalen voor hun ‘onbetaalbare’ inzet, omdat deze zeer effectief kan zijn.

Naar mijn mening is er altijd een natuurlijk moment waarop vrijwillige inzet over gaat in professionele ondersteuning (op welk vlak dan ook). Wanneer de ondersteuning qua omvang te groot wordt; wanneer continuïteit noodzakelijk is maar niet meer door vrijwilligerswerk gegarandeerd kan worden; of wanneer kwaliteiten noodzakelijk zijn die niet door een vrijwilliger geleverd kunnen worden. Op enig moment is het gewoon niet meer mogelijk alle problemen volledig vrijwillig op te lossen. Hoewel Nederland met Noorwegen en de VS behoort tot de landen waarin het meeste aan vrijwilligerswerk en mantelzorg wordt gedaan, is hieraan ook een grens. En voor elke situatie en elke vrijwilliger ligt deze grens weer anders: de ene vrijwilliger kan meer dan de andere of heeft meer tijd dan een ander. Maar er is altijd een grens en die hoef je niet met regels vast te leggen: dat regelt zich vanzelf.

Er is echter wel een situatie waarin de overheid grenzen kan overtreden door georganiseerd vrijwilligerswerk ‘op te rekken’ op zo’n manier dat het initiatief niet meer bij mensen zelf ligt. Wanneer de overheid (direct of indirect) ‘vrijwilligerswerk’  grootschalig gaat organiseren met bijvoorbeeld een uitkering als vaste financiering, dan heeft dat weinig meer met de vrijwillige kracht vanuit de samenleving te maken.
Er is dus niets mis met het ruimte geven aan vrijwilligers met een uitkering, er is ook niets mis met het prikkelen van mensen met een uitkering om actief te worden, zeker als dat gericht is op arbeidsparticipatie of het verbeteren van het persoonlijk welbevinden van mensen. Maar het grootschalig en door de overheid direct of indirect georganiseerd inzetten van ‘vrijwilligers’ bij het ‘oplossen’ van maatschappelijke problemen, heeft in mijn ogen niets met vrijwillig maatschappelijk initiatief te maken en kan dan tot verdringing van betaald werk leiden. Het lijkt me dus van groot belang dat de overheid haar eigen activiteiten op dit vlak toetst aan de vraag waar het initiatief ligt bij burgers of bij de overheid. In dat laatste geval dient de overheid zich natuurlijk terug te trekken en het initiatief aan anderen over te laten. Op die manier kunnen we met elkaar heel eenvoudig een ‘participatie-spagaat’ vermijden!

 

Kabinet gekozen: nu moet u weer kiezen

Als Nederlandse burgers hebben we recent een nieuw parlement gekozen.  Het parlement heeft een nieuwe regering gevormd. Dit nieuwe kabinet heeft een aantal hele grote keuzes gemaakt ten aanzien van onze zorg. Maar wat betekent dat voor u? welke keuzes moet u als burger nu de komende tijd nog meer gaan maken door de nieuwe kabinetsplannen?

U als burger staat de komende jaren een enorme verandering te wachten: de veranderingen (transities) in de zorg zullen voor grote veranderingen in het aanbod en de kwaliteit en financiering van zorg zorgen. Daarnaast groeit de vraag naar zorg onder andere door de vergrijzing en door nieuwe technologieën enorm. Dit terwijl ons nationaal inkomen niet zo hard groeit om deze ontwikkelingen collectief te financieren, zo vindt ons nieuwe kabinet.

Dit alles maakt volgens de regeringsplannen dat u als burger en zorgvrager zelf een steeds groter aandeel in de financiering en de organisatie van de zorg zullen moet gaan opvangen. Dit betekent dat u – of u dat nu wilt of niet – belangrijke keuzes moet gaan maken met betrekking tot uw zorg.

Een eerste keuze betreft het zelf met anderen in de buurt uitvoeren van zorg, door u als burger, buurtbewoner zelf. De druk op u als mantelzorger en vrijwilligerswerk groeit en zal vanuit uw buurt, dorp of wijk tot ontwikkeling moeten worden gebracht door u en uzelf, in nauwe samenwerking met gemeenten en zorg- en welzijnsinstellingen. U als burgers met een zorgvraag en degenen om u heen, zullen meer dan ooit vorm moeten geven aan al deze vormen van ‘zelfzorg’, wil er een adequaat antwoord komen op uw zorgvraag en die van uw buren

De keuze voor u zelf betreft de wijze waarop u een bijdrage aan deze buurtzorg of zelfzorg gaat leveren. U als ‘nieuwe’ burger met een zorgvraag neemt zelf uw verantwoordelijkheid voor de zorg voor uzelf en de zorg voor anderen. U kiest (vrijwillig of noodgedwongen) vormen van actieve zorgparticipatie die goed bij u en uw omgeving passen. Het nieuwe regeerakkoord vraagt u uitdrukkelijk deze keuze te gaan maken.

Een volgende keuze betreft de verdeling van de (schaarse) collectief gefinancierde middelen die voor professionele zorg beschikbaar blijven. Gaan deze middelen in belangrijke mate naar curatieve, tweedelijnszorg (‘high care’), of komen er juist meer middelen beschikbaar voor preventie en ‘low’ care? Naar verwachting worden deze keuzes in de toekomst meer en meer op lokaal en regionaal niveau gemaakt. U als burger zult er voor moeten kiezen wel of niet bij deze keuzes betrokken te zijn. U als ‘nieuwe’ burger (al dan niet met een zorgvraag) zal deze keuzes waar het geld in de zorg naar toe gaat in uw regio, in belangrijke mate willen beïnvloeden. Op dit moment zijn gemeenten, zorgverzekeraars en zorgaanbieders samen met vertegenwoordigers van zorgvragers (Wmo raden, patiëntenorganisaties e.d.) druk op zoek om samen uit te vinden hoe u deze invloed op deze keuzes het beste kunt uitoefenen. Het is aan u om daar wel of niet bij betrokken te willen zijn.

Weer een andere keuze is de al dan niet collectieve financiering van noodzakelijke professionele zorg. Blijven deze kosten in belangrijke mate een collectieve last via verzekeringen en algemene belastingen, waarbij naar financiële draaglast wordt bijgedragen ongeacht de vraag of men zelf van deze middelen (op dat moment) profiteert? Of worden deze lasten steeds meer individueel gedragen door u die nu of straks een zorgvraag heeft, via eigen risico’s, eigen betalingen etc.? Deze keuze is in hoge mate politiek en wordt in belangrijke mate landelijk bepaald.
Tot nu toe waren er weinig burgers die op deze keuze invloed uit probeerden te oefenen. De commotie van de afgelopen weken rondom de inkomensafhankelijke zorgverzekeringspremie heeft echter aangetoond dat u als burger zich hier heel druk om maakt. Als ‘nieuwe’ burger zult u zich ook steeds vaker over deze keuzen van de financiering van zorg willen uitspreken. En afhankelijk van de politiek gemaakte keuzes waar u invloed op uit heeft geoefend, zult u andere keuzes moeten maken om bijvoorbeeld individueel meer geld opzij te zetten om eventuele zorgproblemen nu en later, financieel het hoofd te kunnen bieden.

Nog een niet onbelangrijke keuze, betreft de keuze voor gezond gedrag en preventie van zorg. U kunt mogelijk met uw eigen gedrag een zorgvraag voorkomen of uitstellen. U als ‘nieuwe’ burger kunt kiezen voor gezond gedrag om een zorgvraag te voorkomen en om bij een bestaande zorgvraag, zo veel als mogelijk complicaties te voorkomen.

Een laatste keuze van u als burger betreft het gebruik van moderne technologische oplossingen (eHealth) die minder zorg mogelijk maken en de effectiviteit van zorg vergroten. U als ‘nieuwe’ burger met een zorgvraag kunt kiezen voor het gebruik van moderne communicatiemiddelen om informatie te verzamelen rondom uw zorgvraag en om met lotgenoten ervaringen uit te wisselen en om voor uw belangen op te komen. Ook kunt u gebruik maken van technische hulpmiddelen in huis en met betrekking tot vervoer. Ook zorg op afstand via bijvoorbeeld een videoverbinding op een Ipad kunt u benutten om in uw eigen zorg te voorzien.

U hebt door uw stemgedrag een nieuw kabinet gekozen. Nu is het aan u om de keuzes die het nieuwe kabinet heeft gemaakt, verder te ondersteunen met uw eigen keuzes. Ik wens u veel wijsheid bij het maken van deze keuzes en veel kracht bij de uitvoering ervan.

 

Vrijwilligerswerk?

Als directeur van Zorgbelang Gelderland buig ik mij momenteel over de plannen voor de toekomst: meer doen met minder geld? In dat verband denk ik ook na over de mogelijk grotere inzet van vrijwilligers in onze organisatie.

Bijna alle vrijwilligers van Zorgbelang zijn ook actief in onze aangesloten organisaties. Die vormen de basis van Zorgbelang. Daarom is er altijd enige spanning geweest ten aanzien van de inzet van vrijwilligers bij het werk van Zorgbelang: daarmee zuigen we vrijwillige inzet weg bij onze aangesloten organisaties, want helaas is de meeste vrijwillige tijd en inzet net zo schaars als betaalde inzet. Bovendien is het voor iedereen moeilijk (passende) vrijwilligers te vinden, zo werd mij gisteren nog door een vrijwilligster van een aangesloten organisatie duidelijk uitgelegd. Ik zit dus met een groot dilemma: hoe meer vrijwilligers ik ga werven, des te meer ik mijn aangesloten organisaties in de wielen ga rijden. Wie helpt mij dit dilemma op te lossen?

Op dit moment werken veel mensen vrijwillig mee aan activiteiten van Zorgbelang, zoals bijeenkomsten, panels, fotografie voor aangesloten organisaties of bijvoorbeeld acties. Daarnaast zijn er veel vrijwilligers in bestuurlijke geledingen actief, zoals de Raad van Toezicht en de Raad van Advies. Maar eigenlijk worden al deze activiteiten min of meer gestuurd vanuit de betaalde medewerkers van het bureau. Dat is het resultaat van de door de overheid en zorgsector gewenste professionalisering van de belangenbehartiging in de afgelopen 20 jaar. Dat betekent echter dat ik juist minder vrijwilligers krijg als ik noodgedwongen betaalde medewerkers moet ontslaan. Hoe keer ik deze trend?

 Ik zoek dus vrijwilligers die zich eigenlijk als een betaalde medewerker moeten gedragen:

  • Vrijwilligers die zelf initiatieven nemen in het kader van de missie en het beleid van onze organisatie, samen met andere vrijwilligers en andere betaalde medewerkers;
  • Vrijwilligers die hun werk doen onder leiding van mij als directeur of een andere leidinggevende en ook vooraf en achteraf verantwoording over de eigen activiteiten afleggend, daarvoor beoordeeld worden;
  • Vrijwilligers die een behoorlijke hoeveelheid tijd beschikbaar hebben op redelijk vaste momenten. Eigenlijk minstens een dag per week;
  • Vrijwilligers die solliciteren op een functie en dus ook vanwege niet passende kwaliteiten afgewezen kunnen worden, maar dan niet boos Zorgbelang de rug toekeren;
  • Vrijwilligers die dus hetzelfde doen als betaalde medewerkers en dus dezelfde plichten hebben, maar daar niet voor betaald worden en dus andere rechten hebben.

Alleen door een dergelijk type vrijwilliger kan Zorgbelang in de toekomst een aantal nu betaalde taken blijven doen, maar dan door onbetaalde vrijwillige medewerkers. Als het ons niet lukt meer van dergelijke vrijwilligers te werven, zullen we taken zoals de informatie en klachtopvang, voor een belangrijk deel moeten gaan loslaten.

Wie wil als vrijwilliger over deze problematiek met Zorgbelang Gelderland meedenken? Wat zijn uw ideeën over mijn vragen en dilemma’s? Is wat ik voor ogen heb realistisch? Wie is er zo gek?

 Graag uw reacties naar ericverkaar@zorgbelanggelderland.nl .

 

NOV
2011
04

Vrijwilligerswerk

Vrijwilligers. Zij zijn altijd de basis geweest van onze zorgzame samenleving.  Maar helemaal alleen hebben vrijwilligers het nooit gedaan.

Ik kom uit het katholieke zuiden en ken dus als geen ander de traditie waarin zusters en broeders (kloosteroorden) al vanaf de middeleeuwen de vrijwillige zorg hebben aangevuld. Na de tweede wereldoorlog hebben burgerlijke organisaties (het zogeheten particulier initiatief) hun werk stukje bij beetje overgenomen. Blijkbaar kunnen we zorg al heel lang niet alleen maar op de schouders van vrijwilligers laten rusten. Alleen al om de hoeveelheid zorg die in onze samenleving nodig is. Maar ook omdat sommige zorg toch bijzondere kwaliteiten vereist. En daarvoor hebben we professionele medewerkers in de zorg (van hoog tot laag) opgeleid.

In een tijd waarin wij onze hypotheek alleen nog maar kunnen betalen als we met twee partners betaald werk doen, is het echter toch nodig dat er nog veel meer vrijwilligerswerk moet worden gedaan. Met name omdat de vraag naar zorg de komende jaren door de vergrijzing flink zal toenemen en aan de andere kant de middelen om deze zorg professioneel te verlenen, afnemen. Mijn vraag is dan: hoe gaan we dat doen? Met andere woorden: Tom Poes, verzin een list!

Tom Poes weet mij te melden dan er eigenlijk maar één list is: ga die vrijwilligers opzoeken. Vanzelf komen ze niet, of maar heel beperkt. En bedenk dan vooraf wat je aan wie wilt vragen: organiseer het slim en vraag een tuinman niet om de belasting van een buurman in te vullen.

Het organiseren van vrijwilligerswerk is echter voor een gedeelte weer erg professioneel en vraagt de inzet van welzijnsinstellingen en zorginstellingen. Die laatste gaan zich echter vanwege hun afnemende middelen steeds meer terugtrekken van het organiseren van vrijwilligers. Ik krijg dit soort signalen van zorgmedewerkers uit de praktijk.  Ik wil gemeenten en welzijnsinstellingen er dan ook op wijzen dat zij hier (als het zo door gaat) meer werk gaan krijgen, omdat anderen dat steeds meer gaan laten liggen.

Is het terecht dat zorginstellingen het organiseren van welzijnswerk links gaan laten liggen? Ttsja… een linkse hobby laat je links liggen als je als zorginstelling zakelijker aan de slag gaat. Ik snap dat wel, want vrijwilligerswerk is geen ‘echte’ zorg en daar krijg je als ‘dure’ zorginstelling geen geld voor.  Ik denk dat dit een foute trend wordt die mede veroorzaakt wordt doordat elke vorm van zorg aan één financier wordt gekoppeld. En vrijwilligerswerk is vanaf nu eigenlijk alleen maar van de gemeenten in het kader van de Wmo.

 Ik wil er hier voor pleiten dat zorginstellingen die een goede traditie hebben opgebouwd in het werven en ‘te werk stellen’ van vrijwilligers, hier in blijven investeren. Ik hoop dan ook dat hun financiers dit mogelijk blijven maken. Of dat gemeenten deze organisatie van vrijwilligerswerk door zorginstellingen  over gaan nemen als de Awbz dat niet meer tot een te vergoeden ‘product’ of ‘dienst’ rekent.

En burgers zelf dan? Natuurlijk moeten die ook nog meer dan nu eigen initiatieven nemen. Hier en daar duikt het woord zorgcoöperatie op: burgers die zelf hun zorg gaan organiseren in een dorp of wijk. Als Zorgbelang werken we graag mee aan dit soort ontwikkelingen: wij helpen burgers zichzelf te organiseren. En het is in hun eigen belang zich niet alleen te richten op het verbeteren van professionele zorg, maar ook op het opzetten en verbeteren van vrijwillige zorg. Maar dan wel met een goede begeleiding die continuïteit van vrijwilliger zorg mogelijk maakt.

Al bij al wacht ons als burgers en als professionele ondersteuners daarvan een in omvang toenemende taak om meer vrijwilligers te mobiliseren. En dat met afnemende middelen. Een hele uitdaging die we graag aangaan. Ik hoop alleen wel dat Tom Poes veel tijd voor ons heeft de komende jaren. Hij zal het druk krijgen.